Van 1956 tot 1960 zat ik in Enschede op de Gereformeerde Onderwijzersopleiding, een ongesubsidieerde kweekschool uitgaande van leden van de Gereformeerde kerken (Vrijgemaakt). De leerlingen waren uit het hele land afkomstig en waren in de kost bij een gezin. Zo kwam ik in huis bij het echtpaar Mulder-Schreurs. Zij woonden aan de Van Diemenstraat 130.

Al bij binnenkomst viel mijn oog op een knots van een sleutel die aan de schoorsteen prijkte. Daaronder een foto van een meneer die op een fiets stapte.

Op mijn vraag wat dit allemaal voorstelde, vertelde m'n kersverse kostjuffrouw, tante Minie:

"Dat is een foto van mijn eerste man Johannes ter Horst. Die sleutel is van de poort van het Huis van Bewaring te Arnhem. Johannes heeft daar met een aantal andere verzetsstrijders 54 gevangenen bevrijd. Hij had zich als dominee voorgesteld. Op de foto zie je hem vertrekken na de geslaagde overval."

De foto met Johannes na de geslaagde overval.
Zij was voor mij spoorloos,
maar dankzij het interview over johannes in ND van 19 januari 2009

is zij terecht. (Dank aan Elsbeth, en Bennie en Jeannette).
En wel uit de album van Minie, zijn vrouw.
De begeleidende brief van Liepke Scheepstra staat in hoofdstuk 9.

Zie ook Mijn interview met Tubantia, deel 1 en Mijn interview met Tubantia, deel 2

(Dank aan Herman Haverkate van Tubantia die mij betrokken interviewde.)

Een korte vakantie in Ootmarsum in november 2008 bracht het optreden van de verzetsgroep van Johannes weer in m'n herinnering. Het is er toch van gekomen.

JOHANNES POST IS NIET DEZELFDE ALS JOHANNES TER HORST

Bij sommige van zijn verhalen gingen anderen met de eer strijken. Dat bleek mij in 1962. Ik was toen als reserve-officier gelegerd in de Johannes Postkazerne te Havelte. Daar werd door een historicus van de Hogere Krijgsschool een expositie ingericht ter ere van de Drentse verzetsstrijder Johannes Post. Tot mijn verbazing werden aan hem overvallen toegeschreven die verricht waren door Johannes ter Horst.

Met excuses aan de weduwe van Johannes ter Horst heeft hij dat toen gewijzigd op een sympathieke wijze. Hij liet de overvallen staan, maar vermeldde daarbij dat hij ze foutief had toegeschreven aan de Drentse Johannes Post, maar dat het de Twentse Johannes ter Horst moest zijn. (Voor de liefhebbers: een mooi voorbeeld van epische verdichting.)

Over Johannes Post heb ik het volgende geluidsfragment, waarin een koerierster van hem vertelt over zijn jammerlijk einde.

Johannes Post stierf door verraad

Bron: www.LO-LKP.nl

NOG IETS OVER DEZE SITE

Deze site bevat naast verslagen van spannende overvallen, achtergrondinformatie over hulp aan onderduikers. Ook treft u verhalen van verraad aan. Verschrikkelijk.

Ik vond het verder van belang het verzetswerk van Johannes in een kader te plaatsen. Daarbij gaat het om de vraag: wat was zijn motivatie om in het verzet te gaan? En hoe kunnen we zijn strijd karakteriseren?

Marjan Schwegman, de directeur van het NIOD van 2007-2016 (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) heeft in een lezing 'Waar zijn de Nederlandse verzetshelden?' (2008) aandacht gevraagd voor die mensen die tijdens de bezettingsjaren uitgesproken keuzes durfden te maken. Zij is van mening dat mensen die in die jaren de strijd aangingen aandacht moeten krijgen. We moeten meer inzoomen op de individuele verzetsstrijder. Met mijn site heb ik aan haar wens gevolg gegeven.

Vier boeken hebben me van bruikbaar materiaal voorzien. (Zie ook mijn bibliografie na hoofdstuk 24). Allereerst natuurlijk het standaardwerk over het verzet Het grote Gebod (Gedenkboek van het verzet in LO en LKP). Zie over dit Gedenkboek Het Grote Gebod Beide delen zijn te raadplegen op Het Grote Gebod digitaal.

Dan in volgorde van verschijnen: eerst 'Enschede 1940-1945' door T.Wiegman. Het is van 1985. Wiegman was archivaris te Enschede. Hij schreef het in opdracht van de gemeente Enschede. Hij heeft de basis gelegd voor de beschrijving van het verzet in Enschede. Een overzichtelijk boek met veel materiaal.

Vervolgens heb ik met veel belangstelling en waardering kennis genomen van de dissertatie van Coen Hilbrink 'De illegalen'. Wat heeft hij een studie gemaakt van het verzet in Twente en Salland! Mijn exemplaar is van 1989. Het boek bevat heel veel stof, ook over Johannes. Ik heb daar dankbaar gebruik van gemaakt. Ik heb met hem een heel hartelijk contact. Verderop kunt u lezen hoezeer hij zelf bij de geschiedenis van Johannes betrokken is.

Beide boeken vullen elkaar aan. Wiegman geeft veel over de stad Enschede in de oorlog, terwijl Hilbrink een ruimer gebied beschrijft en ook meer analytisch is dan Wiegman. Heel bijzonder dat binnen een tijdsbestek van 5 jaar twee zo belangrijke boeken verschijnen over dezelfde periode. Ik heb me daaraan gelaafd.

Ook Gejo Alberts ben ik veel dank verschuldigd. Hij heeft het leven van zijn vader Piet Alberts zorgvuldig nageplozen. Piet was naaste medewerker van Johannes. Zijn boek 'Blonde Piet' is digitaal te lezen. Zie Blonde Piet. Gejo heeft net als ik veel gehad aan het werk van T. Wiegman en van dr. Coen Hilbrink. Ook met Gejo is mijn contact hartelijk.

Aangevuld met andere bronnen volg ik dus op deze site de genoemde boeken over de verzetsdaden van Johannes ter Horst en zijn strijdmakkers. Ook nadrukkelijk van hen. Johannes was hun leider. Zonder hen had hij niets kunnen doen.

Ik voorzie de verschillende hoofdstukken van een inleiding. Op die manier wordt het ook een persoonlijk gekleurde website. Ik beschouw het schrijven niet als het inlossen van een ereschuld. Maar wel als een eresaluut aan Johannes ter Horst en aan al die mannen en vrouwen die hun leven in de waagschaal stelden voor onze vrijheid.

Struikelsteen geplaatst 14 december 2023





Struikelsteen van dichtbij

TWEE VERZETSMENSEN STIERVEN IN CONCENTRATIEKAMPEN, BEIDEN 28 JAAR

Als neerlandicus en liefhebber van gedichten (zie mijn site een geur van hoger honing) wil ik u in aanraking brengen met een uniek aspect van het verzet: de oorlogspoëzie zoals die verspreid is via het Geuzenliedboek. In de verantwoording hieronder kunt u daarover lezen.
Zo bevat deze site informatie over het verzet in Enschede en omstreken met als spil Johannes ter Horst.
Tegelijk kunt u kennis nemen van een aantal gedichten uit het Geuzenliedboek. Die gedichten werden door het hele land gelezen ter bemoediging en als troost.

Het Geuzenliedboek is op verschillende plaatsen gedrukt. Het is in 1944 ook bij de Enschedese verzetsdrukker Henk van de Steeg van de persen gerold. Zo heeft het boekje ook een Enschedese geschiedenis. Zie hoofdstuk 17.

Nu eerst een deel van de VERANTWOORDING bij de uitgave van het Geuzenliedboek na de bevrijding in mei 1945.

"Nauwelijks was de stijfsel achter de eerste Duitse propaganda-affiches in de zomer van 1940 droog, of geheel Nederland las en verspreidde het lied van ‘vliegers die genade kennen’. (Zie verderop)

Ons volk beroofd van vliegtuigen, kanonnen en geweren, had een geheim wapen ontdekt: het lied.
En dat wapen heeft het de hele oorlog door gehanteerd: geen schanddaad werd door de Duitsers beraamd of bedreven, of er deed een berijmd protest de ronde.

Daarnaast kwamen er de liederen, die de Nederlanders moed wilden inspreken, die hen wilden doordringen van de waarde van het eigene om hen zoo sterk te doen staan in de strijd tegen de overweldiger.

In het najaar van 1942 rees het plan de verzets-poëzie te verzamelen en zo opnieuw onder ons volk te brengen.
Het gelukte: niet lang daarna zag het Geuzenliedboek, het eerste vervolg op de geuzenliedboeken uit den tijd van de tachtigjarige oorlog, het licht.

Het was een sein geweest: nu verschenen van alle kanten de liedboeken, het één fraaier uitgevoerd dan het ander, maar alle dienstbaar aan één doel: ons volk sterken in en prikkelen tot verzet, verzet en nog eens verzet.

Deze liedboeken bevatten een machtig stuk geschiedenis van onze vijfjarige worsteling; hier vindt men de reacties op nederlagen en overwinningen, op barbaarse wreedheden en kranige staaltjes van verzet; hier vindt men de uitingen van bewondering voor wie ons volk dienden en de zwepende hoon tegen den vijand en zijn volgzame handlangers.

En al die reacties zijn ontstaan ‘heet van de naald’ - door een bezield dichter of door een door woede en verbetenheid tot spreken gebracht rijmelaar - onder de onmiddellijke indruk van de gebeurtenissen. Dit maakt deze verzen tot een kostbaar bezit, ook nu zij hun directe doel niet langer behoeven te dienen.

De latere geschiedschrijver, die het epos van het Nederlandse verzet tegen de Duitse nationaal-socialistische tiran wil schrijven, zal uit de nieuwe geuzenliederen veel kunnen leren."

Vliegers die genade kennen

Dit vers wordt hierboven genoemd in de Inleiding van het Geuzenliedboek. U kunt het hieronder lezen.
Vliegers die genade kennen is geschreven door Hein van Oranje (pseudoniem van A. van Atten).
Dit vers is na het gedicht van Ds. Welter het eerste veel verspreide gedicht (het staat in hoofdstuk 2).
Het is in juni 1940 in Rotterdam verschenen na het vreselijke bombardement van Rotterdam en twee weken later was het in heel Nederland bekend: van Groningen tot Zeeland en Limburg.

VLIEGERS DIE GENADE KENNEN

Door middel van aanplakbiljetten tracht men ons te suggereeren:
Engelsche vliegers kennen geen genade,
zij werpen bommen op vreedzame burgers.
Neen, dan de Duitsche vliegers! Die kennen genade!
DENK MAAR EENS AAN ROTTERDAM!

Er kwamen vliegers aangevlogen,
Haast als lammetjes zoo zacht;
Die hebben vol van mededoogen,
'n Bezoek aan Rotterdam gebracht.
Ze lieten daar hun bommen vallen,
Door liefd' en teederheid bezield......
De vliegers, die genade kennen,
Die hebben Rotterdam vernield!

Daar werd een ziekenhuis getroffen,
(waarop een Roodekruisvlag stond!)
Daar was het, dat men alle eischen
van Recht en van Beschaving schond.
Daar stonden duizendtallen huizen
In weinig tijds in vuur en vlam......
De vliegers, die genade kennen,
Die bombardeerden Rotterdam!

Daar werden vrouwen, grijsaards, kind'ren
Door dat GENADIGE geweld,
Bij 't ijdel vluchten door de vuurzee,
Door vallend steen ter neer geveld.
Daar vluchtten angstig opgejaagden
Over de vuur'ge straten voort......
De vliegers, die genade kennen,
Die hebben duizenden vermoord!

Vanuit de Rotterdamsche puinhoop
Stijgt fel en rauw de schelle kreet,
‘Zie en onthoud, wat hier geschied is,
Wie hier genade gelden deed!’
Die kreet weerklinke allerwege
Door ons geknechte Nederland:
De vliegers, die genade kennen,
Die hebben Rotterdam verbrand!

Hein van Oranje

DE OORLOG IN BEELD: HOE ERG HET WAS!





Nachtmerrie over Nederland 1940-1945

Hierboven treft u de openingspagina aan.

Dit boek van Jordaan bevat niet direct gewestelijke thema's, meer nationale. Ik heb de tekeningen een plaats op m'n site gegeven aan het slot van elk hoofdstuk, ook om te voorkomen dat de lezer alleen denkt: dat was toch maar een spannende tijd. Dat was het ook! Mijn kostbaas Henk Mulder verzekerde me: het was de mooiste tijd van m'n leven, vooral door de vriendschappen. Je kon op elkaar blindelings vertrouwen.

Maar het is geen jongensboek met al of niet geslaagde overvallen. Het was een strijd op leven en dood. Als u als lezer dit goed beseft, dan heb ik mijn doel bereikt.

Het was een verschrikkelijke oorlog. Daarvan dichtte Leo Vroman:

Kom vanavond met verhalen,
hoe de oorlog is verdwenen.
Herhaal ze duizend malen.
Al die malen zal ik wenen.


Ik hoop dat u als lezer onder de indruk komt van het verzet in en om Enschede, waarvan Johannes ter Horst het hart vormde.

En ook van de verzetspoëzie uit de oorlog waarmee de verhalen worden afgewisseld.

En van de tekeningen van L.J. Jordaan.


U kunt reageren door te klikken op mijn naam in de linkermarge.


Lelystad, 31 december 2008


Gert Slings
Beukenhof 258

8212 EE Lelystad