Een interview vind ik boeiend, omdat je niet weet welke vragen er komen en dus ook niet welke antwoorden je gaat geven. Tenminste bij een open interview zonder vragen vooraf. Dit interview was helemaal leuk, omdat het werd afgenomen door mijn gewaardeerde oud-leeriing Peter Sneep. Ik hoop dat u het even boeiend vind als ik het vond.

Jeugd kan iets leren van Enschedese verzetsstrijder

LELYSTAD - Het christelijk geloof heeft grote kracht en kan inspireren tot grote daden. De Enschedese verzetsstrijder Johannes ter Horst is daar een voorbeeld van, zegt Gert Slings uit Lelystad. De oud-docent Nederlands maakte een website waarin hij leven en verzetswerk van Ter Horst beschrijft.

Als de achttienjarige Gert Slings uit Zuidhorn in 1956 naar de Gereformeerde Onderwijzersopleiding in Enschede gaat, komt hij in de kost bij de familie Mulder-Schreurs in de Twentse stad. Hij ziet bij binnenkomst in zijn kosthuis iets merkwaardigs. Aan de schoorsteen hangt een grote sleutel met daarbij een foto van een meneer in een witte regenjas die op een fiets stapt. Op een dag vraagt hij zijn hospita, wie die man is op de foto en waarom die sleutel daar hangt. ,,Dat is mijn eerste man Johannes'', zegt Minie Mulder. ,,En de sleutel is van het huis van bewaring in Arnhem. Op het moment dat de foto werd genomen, had hij daar met zijn knokploeg net 54 gevangenen bevrijd. Mijn eerste man is door de Duitsers doodgeschoten toen we achttien dagen waren getrouwd.''

De man op de foto heet Johannes ter Horst. Diens naam en de attributen aan de schoorsteen van het echtpaar Mulder laten Gert Slings nooit meer los. Slings is ondertussen zeventig jaar. Twee weken geleden zette hij een site op het wereldwijde web die helemaal is gewijd aan Ter Horst. ,,In de tijd dat ik in Enschede in de kost zat, heb ik ontzettend veel verhalen gehoord over de oorlog. Tante Minie was koerierster geweest en haar tweede man had ook in het verzet gezeten. Hij hoorde bij de oprichters van de LO-Enschede.'' LO staat voor 'Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers'. ,,Op verjaardagen van het echtpaar Mulder-Schreurs kwamen weduwen van omgekomen verzetsstrijders. Ze haalden met elkaar herinneringen op. Het werd vaak laat en ik bracht daarna een aantal dames naar huis. Dan hoorde je de meer persoonlijke verhalen. Op die manier heb ik veel informatie opgevangen over Johannes ter Horst.''

Jongelingsvereniging

Johannes ter Horst is geboren op 1 april 1913 in Enschede. Hij is actief gereformeerd en lid van de jongelingsvereniging van de gemeente die samenkomt in het kerkgebouw aan de Haaksbergerstraat. Hij wordt bakker van beroep. In de oorlog duikt hij onder bij zijn zwager Jaap de Jong in Amsterdam. De Jong is actief in het verzet en al gauw verricht Johannes ter Horst hand- en spandiensten voor hem. Voorjaar 1942 vindt Ter Horst het veilig genoeg om terug te gaan naar Enschede. Daar geeft hij hulp aan onderduikers. Hij richt daarvoor een eigen plaatselijke groep op. Ter Horst maakt daarbij gebruik van de ervaringen die hij in Amsterdam heeft opgedaan. De voornaamste taak van de groep is het vinden van geschikte adressen voor mensen die willen onderduiken. Ter Horst profiteert van contacten in de wijde omgeving van Enschede.

Later pleegt hij verzetsdaden. Eind 1943 richt hij de KP-Enschede op (KP is de afkorting van knokploeg). Daarmee pleegt hij overvallen op distributiekantoren om voedselbonnen te bemachtigen voor de onderduikers. Ook overvalt hij gevangenissen om verzetsstrijders te bevrijden. Hij is betrokken bij meer dan vijftig overvallen en bevrijdingsacties. Op 6 september 1944, een dag na Dolle Dinsdag, de dag waarop lijkt dat Nederland bijna is bevrijd, trouwt hij met Minie Schreurs, koerierster van de verzetsgroep. Op 22 september arresteren de Duitsers hem en nadat hij een dag lang verhoord is en zwaar gemarteld - al zijn nagels zijn uitgetrokken en zijn vingers gebroken als zijn lichaam wordt gevonden - fusilleren de Duitsers hem in de nacht van 23 op 24 september samen met LO-leider Roelof Blokzijl op de hei bij Usselo. Hij is dan 31 jaar oud.

Het verbaasde Slings dat er aanvankelijk weinig gepubliceerd werd over Ter Horst. Auteur Anne de Vries schreef vrij kort na de oorlog over een andere verzetsstrijder een boek met als titel De Levensroman van Johannes Post. Op die manier werd Post bekend, zo bekend zelfs, dat er een kazerne naar hem vernoemd werd. In die kazerne werd in 1962 een tentoonstelling over Johannes Post ingericht. ,,Toen ik die bezocht, ontdekte ik dat verschillende overvallen die Ter Horst had gepleegd, aan Johannes Post werden toegeschreven. Ik heb dat tegen de conservator gezegd en die heeft dat heel sympathiek opgelost. Hij heeft een mededeling bij de tentoonstelling opgehangen waarin hij zei: 'Ik heb een fout gemaakt', om vervolgens aan te geven welke overvallen door Johannes ter Horst zijn gepleegd.''

Digitaal boek

Een tijdlang doet Slings niets met Johannes ter Horst. Na zijn studie aan de Gereformeerde Onderwijzersopleiding wordt hij onderwijzer in Rotterdam en later docent Nederlands aan de Gereformeerde Scholengemeenschap, ook in Rotterdam. Veel tijd om iets te doen met de oorlogsgebeurtenissen in Enschede heeft hij dan niet. Nu is hij gepensioneerd en is verhuisd van Papendrecht naar Lelystad. ,,Kortgeleden was ik op vakantie in Ootmarsum en toen kwam het idee om de geschiedenis van Johannes te beschrijven weer boven. Ik ben gaan zoeken en het bleek dat er inmiddels veel meer geschreven informatie was over het verzet in Enschede. De Enschedese stadsarchivaris T. Wiegman bracht in 1985 een boek uit over de geschiedenis van de stad Enschede in de oorlog. Coen Hilbrink promoveerde in 1989 op de geschiedenis van het verzet in Twente en Salland. En een zoon van Piet Alberts, een medeverzetsstrijder van Johannes, schreef een digitaal boek over zijn vader, waarin hij naast verhalen van Wiegman en Hilbrink ook met veel eigen informatie komt.''

Slings heeft zichzelf geleerd websites te bouwen en is daar inmiddels aardig handig in. Hij had een boek over Ter Horst kunnen schrijven. ,,Maar wat is er leuker dan het bouwen van een website? Het is heel flexibel en in dit geval ook handig. Je kunt nieuwe informatie van betrokkenen opnemen, wat bij een gedrukt boek onmogelijk is.'' Aan de hand van zijn eigen herinneringen, de boeken van Wiegman, Hilbrink en Alberts en gesprekken met verzetsmensen en hun nabestaanden heeft hij zijn verhaal opgeschreven in 24 flinke hoofdstukken. ,,Naast het proza van de verhalen heb ik in de meeste hoofdstukken verzen geciteerd uit het Geuzenliedboek, een bundel met gedichten waarin gereageerd wordt op gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De gedichten zijn gemaakt door mensen die de voorvallen zelf hebben meegemaakt. Het niveau is niet altijd even hoog, maar er spreekt grote betrokkenheid uit.''

Aan het eind van elk hoofdstuk heeft Slings een tekening opgenomen van L.J. Jordaan met daarbij het kopje 'De oorlog in beeld: Hoe erg het was!'. ,,Het zijn aangrijpende afbeeldingen, die precies weergeven hoe de Duitsers tekeergingen. Daardoor ga je iets zien van de verschrikkingen van de oorlog''

Hij pakt het boek van Jordaan, waaruit de platen zijn overgenomen, erbij. ,,Kijk. Die Duitse soldaat die de bevolking slaat met een zweep. Je voelt zijn slagen: rrrrang, rrrang. Hartverscheurend.'' Slings wil met het opnemen van die platen voorkomen dat mensen de indruk krijgen van de oorlog als een spannend jongensboek. ,,Drama! Het hele verhaal van Johannes ter Horst zit vol drama. Dat is mijn bezwaar tegen de boeken van Piet Prins. Even een gebed tot de Here Jezus en de zaak wordt opgelost. Zo is het nooit gegaan. Je moet je voorstellen dat er vandaag veel mensen zijn die iets overhebben voor hun medemens. Maar hoe ze zich inzetten en waar ze ook heen gaan, ze komen altijd weer thuis. Maar in de oorlog zetten verzetsstrijders zich in voor de vrijheid van hun medemensen in het besef dat het hun leven kon kosten. Die inzet en overgave is uniek. Het is het hoogste offer dat een mens kan geven.''

Slings heeft zijn website over Johannes ter Horst vooral voor jongeren gemaakt. ,,Ik wil met de website jongeren laten zien wat de kracht is van het christelijk geloof. Veel leden van de verzetsgroep rond Johannes ter Horst waren jong. Ze kenden elkaar van de jongelingsvereniging van de gereformeerde kerk en de jongerenvereniging van de politieke partij ARP. Hun dominee Meulink wees in zijn preken op het grote gevaar van het nationaal-socialisme. Bij de jongeren thuis werd het blad De Reformatie gelezen, waarin prof. dr. K. Schilder uitlegde dat het Duitse nazidom antichristelijk is. Niet voor niets werd De Reformatie het eerste blad in Nederland dat de Duitse bezetter verbood, al in augustus 1940. Het gereformeerde geloof heeft heel veel kracht en energie. In het Wilhelmus staat het zinnetje 'Dat ik toch vroom mag blijven / uw dienaar t' aller stond'. Dat woordje 'vroom' betekent 'vooraanstaan in de strijd'. Die houding zie ik bij Ter Horst. Ik hoop echt dat jongeren de site gaan lezen en ontdekken dat ook hun geloof vol kracht en dynamiek zit. Ze hoeven niet in een oorlog te gaan vechten, want dat wordt op dit moment niet van hen gevraagd. Ik ben niet pessimistisch over de jeugd. Ik zie nu ook dat jongeren zich inzetten voor hulpverleningsprojecten in binnen- en buitenland en voor zwakken in de samenleving. En dan is er nog de geestelijke strijd die ze moeten voeren. Als de nood aan de man komt, zullen ze hun leven wagen voor hun medemens. Daarvan ben ik overtuigd. Wat dat betreft zijn we als gereformeerden niet veranderd, denk ik.''

Intelligent

De aandacht die Slings geeft aan één verzetsheld, past in een trend. De nieuwe directeur van het NIOD, Marjan Schwegman, heeft er bij haar aantreden voor gepleit meer aandacht te geven aan individuele verzetsstrijders. ,,Waar zijn de Nederlandse verzetshelden?'', vroeg ze zich af. ,,Het past in de huidige aandacht voor mensen die uitgesproken keuzes durfden te maken'', zegt Slings. Dat hoeft niet in de vorm van heiligenverering, zoals Anne de Vries deed in zijn boek over Johannes Post. En je kunt ook keuzes maken vanuit heel andere overtuigingen, zoals het communisme of het socialisme.''

Johannes ter Horst was volgens Slings buitengewoon intelligent bij het plannen van bevrijdingsoperaties en overvallen op distributiekantoren. Om zijn koelbloedigheid is hij zeer geliefd bij zijn jongere medewerkers. ,,Er zijn bij die acties van zijn KP nooit leden van de knokploeg gearresteerd of gedood. Verzetsgroepen in andere plaatsen maakten gebruik van zijn diensten, zoals bij de bevrijdingsactie bij de koepelgevangenis in Arnhem. Daarbij werd de dominee Frits Slomp uit Heemse, betere bekend als Frits de Zwerver, bevrijd. Ter Horst deed zich daarbij voor als predikant die gevangenen wilde bezoeken.''

Op de website staan veel foto's, maar de foto van Johannes ter Horst die in zijn witte regenjas bij de koepelgevangenis op een fiets stapt, is er niet. ,,Helaas heb ik die niet kunnen achterhalen'', zegt Slings. ,,Hij is spoorloos verdwenen, net als de grote sleutel. Liepke Scheepstra heeft de foto destijds genomen. Ik ga ervan uit dat er meer afdrukken van zijn gemaakt. Misschien dat iemand er nog een heeft.''

" geplaatst: 19-01-2009
" auteur: Peter Sneep (redacteur Nederlands Dagblad)