GERT SLINGS<B>ds slomp en de landelijke hulp aan onderduikers</B>
Hoofdstuk 3

DS SLOMP EN DE LANDELIJKE HULP AAN ONDERDUIKERS




ds Slomp

Een prachtfoto van ds. Slomp

alias Frits de Zwerver.

Hij is van grote betekenis geweest

voor de hulp aan onderduikers.

Zijn gemeente Heemse verdient alle lof.

Niet alleen herbergden vele gemeenteleden onderduikers.

Bovendien werd ds. Slomp na de oorlog een jaar vrijgesteld

om de 1700 verzetsweduwen pastoraal te bezoeken.

Pet af voor de gereformeerde kerk van Heemse!



ds Slomp

Een jonge ds slomp met de gereformeerde kerk van Heemse



In dit hoofdstuk besteed ik aandacht aan dominee Frits Slomp. Zijn verzetsnamen zijn Frits de Zwerver en Ouderling Van Zanten uit Dordrecht.

Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in de hulp aan onderduikers. (Meer over die hulp in het volgende hoofdstuk 4). Je kon wel onderduiken, maar hoe kwam je dan aan eten en geld voor kleren? Daar was heel wat voor nodig. In dit hoofdstuk lezen we daar iets over.

Die hulp aan onderduikers was levensgevaarlijk. Voor de landgenoten die hen in huis namen, zeker als het joodse landgenoten waren. Ik denk hierbij met name aan Reinder Spriensma uit Ureterp en Lammert Huizing uit Sellingen. Maar ook voor de helpers die zorgden voor geld en bonkaarten. We kunnen hier niet genoeg waardering voor opbrengen.

De in het oog springende overvallen trekken al gauw de meeste aandacht. Maar het stille werk van de duizenden die in de weer waren voor de ondergedoken duizenden verdient diep respect.

Voor Johannes ter Horst is ds Slomp van betekenis geweest. Niet alleen omdat Johannes een rol heeft gespeeld in zijn bevrijding uit de macht van de bezetter voor de martelingen waren begonnen. Maar vooral als geestelijk leider van het verzet in de oostelijke provincies.

Begin van zijn optreden tegen het nationaal-socialisme


Frits Slomp is in 1898 geboren in het Drentse Ruinerwold. Na zijn theologische opleiding in Kampen werd hij begin 1927 de eerste gereformeerde predikant in het Zuid-Drentse Nieuwlande. Drie jaar later werd Heemse nabij het Overijsselse Hardenberg zijn nieuwe gemeente.

ds Slomp


Ds. Slomp met bril

Doordat deze plaats dichtbij de grens lag, behoorden ook Duitsers tot zijn kerkgangers. Zij hielden hem op de hoogte van de politieke ontwikkelingen in hun land.

Door zich al vroeg op een aantal nationaal-socialistische bladen te abonneren en de werken van Adolf Hitler en Alfred Rosenberg, de ideoloog van de nazipartij, te lezen, doorzag hij de gevaren van de nationaal-socialistische staatsopvatting.

Daarnaast vroegen Duitse gemeenteleden Slomp vanaf het begin om advies. Al vroeg waarschuwde hij zijn eigen gemeenteleden en catechisanten tegen de gevaren van het nationaal-socialisme. Hetzelfde deed Slomp wanneer hij voorging in de Alt Reformierte Kirche in Bentheim en Oost-Friesland of wanneer hij daar lezingen hield.

Nadat Duitsland in 1937 een preekverbod aan Nederlandse predikanten had opgelegd, ging hij hier tijdens druk bezochte 'hagenpreken' mee voort. Professor K. Schilder uit Kampen was in het vooroorlogse verzet tegen het nationaal-socialisme zijn lichtende voorbeeld.

Verlaat hen niet!


Dit gedicht uit het Geuzenliedboek is een gebed voor verzetsstrijders in hun cel. Met name voor christelijke verzetsstrijders. Met als kernregel: Verlaat hen niet, o Heer, verlaat hen niet o Koning.

Ik moest bij de lezing van dit gebed direct aan Johannes denken en aan zijn makkers. Zij hebben gebeden tot hun God. Dat kan niet anders.

Wij hoorden niet hun woord, doch weten: Gij hoort ieder woord, hoort elke zucht.

Het gedicht is oorspronkelijk geschreven als een Gebed voor prof. dr K. Schilder, door Hein van Oranje, pseudoniem van A. van Atten, te Rotterdam. Van Atten hielp onderduikers aan valse Ausweise en stimuleerde het kerkelijk verzet.

Prof. Schilder schreef voor de oorlog in zijn blad De Reformatie al fel tegen de NSB. Na mei 1940 ging hij door met bidden voor de koningin.

De Reformatie was het eerste blad dat door de Duitsers werd verboden in augustus 1940. Prof. Schilder moest onderduiken. In 1944 werd prof. Schilder de voorman van de Vrijmaking.

Verlaat hen niet!


Verlaat hen niet o Heer, wees aan hun zijde,
Wees met Uw gunst en liefde in hun cel.
Weest Gij hun steun en kracht, maakt alles wel,
Nu zij voor Uwen naam en Eere lijden.

Zij waren steeds U de geharnast' strijders,
Zij vreesden niets en niemand, hielden fier,
Als vaandrig Gods Uw strijdbanier
En toonden zich Uw dappere belijders.

Nu wordt hun stem gesmoord door grauwe kerkermuren,
Wij hooren niet hun woord, doch weten: Gij
hoort ieder woord, hoort elke zucht, die zij
tot hunnen Koning zend' in stille bange uren.

Verlaat hen niet, o Heer, verlaat hen niet o Koning,
Bestier hun gang, hun weg, hun mond, hun lot,
Vervul hun cel met Uw nabijheid God,
Dat die hun Bethel zij, een goddelijke woning.

Geef als het moet hun kracht om te betuigen,
En laat elk, die ootmoedig bidden leerd'
en Uw bestuur en leiding obedieert,
te hulpe voor Uw knecht zich biddend voor U buigen.

Niet vrucht'loos zullen wij Uw hulp en bijstand vragen.
Wij weten - en Uw knechten weten 't mee -
Hoe ook de wereld woedt, Gij geeft het hart Uw vreê,
En Gij schikt alles naar Uw God'lijk welbehagen.

Hein van Oranje

Aan Duitse Joden die, na de Kristalnacht van november 1938 steeds vaker illegaal de Nederlandse grens overkwamen, verleende Slomp hulp bij het vinden van een onderkomen.

Een schuiladres zocht hij ook voor Rijksduitsers uit Heemse die in 1941 weigerden hun dienstplicht in de Wehrmacht te vervullen. Slomp was immers niet anti-Duits, maar anti-nazi.

Daarnaast riep hij tijdens de bezetting op velerlei wijze op tot verzet tegen de bezetter, onder meer op illegale bijeenkomsten van de door de Duitsers verboden Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en het Christelijk Nationaal Vakverbond.

Nadat Slomp op 12 juli 1942 tijdens een preek in Zwolle de kerkgangers had opgeroepen uit christenplicht het werk van de Arbeidsdienst te saboteren, wilde de Gestapo hem arresteren. Door een tijdige waarschuwing wist hij hieraan te ontkomen en moest hij onderduiken.

Tante Riek


Slomp zat eind november 1942 nog steeds ondergedoken toen hij, na een lezing in Winterswijk, Riek Kuipers-Rietberg, hoofdbestuurslid van de Bond van Gereformeerde Vrouwenvereenigingen, beter leerde kennen.

tente Riek

De bekendste foto van Tante Riek



Luistert u hier zelf naar verhaal van ds. Slomp.

Zie voor meer informatie over tante Riek de prachtige website over oud-Winterwijk over Helena Kuipers-Rietberg.


Onder de verzetsnaam 'Tante Riek' hielp zij samen met haar man onderduikers, en op haar dringende verzoek begon Slomp een nationaal netwerk op te zetten: de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO).

tente Riek

Monument van Tante Riek in Winterswijk

Zij overleed op 27 december 1944 in concentratiekamp Ravensbrück.


In het Biografisch Woordenboek geeft Dick Kaajan
veel meer informatie over haar onder
Helena Kuipers-Rietberg

GETUIGENIS VAN TANTE RIEK UIT DE GEVANGENIS

Aangrijpend is het geloofsgetuigenis van Tante Riek voor haar kinderen en familie.

Uit radiodocu over Tante Riek

Bron: www.LO-LKP-docu.nl

DS SLOMP TROK ONVERMOEIBAAR HET LAND DOOR MET ZIJN BOODSCHAP VAN VERZET


Slomp reisde het hele land door - hierom was één van zijn schuilnamen 'Frits de Zwerver' - om, naast reeds bestaande groepjes, nieuwe commissies te vormen van 'Die Organisation Frits', zoals de bezetter de toen nog naamloze verzetsorganisatie noemde.Nu eens bezocht hij bekenden, dan weer preekte hij ergens onaangekondigd of hield hij een lezing als 'Ouderling Van Zanten uit Dordrecht'.

Sifra en Pua


Ds. Slomp gebruikte alle hem ten dienste staande middelen om landgenoten te bemoedigen in de strijd tegen de Duitsers.

ds Slomp


Ds. Slomp in zijn studeerkamer
Preken werden uitgeschreven

Zo hield hij eens een gereformeerde preek met een thema en drie punten over sabotage. Hij bedoelde sabotage van de Duitse maatregelen om arbeiders te ronselen in de oorlogsindustrie: de zogenaamde Arbeitseinsatz.

Het thema van zijn preek was Sabotage Christenplicht


Eerste punt: Sabotage verboden;
tweede punt: Sabotage geboden;
en het derde: Sabotage gezegend.
(Met dank aan ds. Jan Slotman te Heemse).

Er zijn in de propagandabijeenkomsten gelovigen die zich afvragen of je wel tegen de maatregelen van de Duitsers mag ingaan. Zij zijn nu toch onze Overheid?

Daar moet ds. Slomp niets van hebben: onze wettige overheid zit in Londen. Niks Duitse overheid.

En als men zich daardoor nog niet overtuigd weet, gebruikt ds. Slomp het voorbeeld van Sifra en Pua. Dat waren vroedvrouwen uit de tijd dat het volk Israël door de Farao van Egypte werd onderdrukt.

Sifra en Pua kregen van de Farao de opdracht de pasgeboren Joodse jongetjes te doden. Zij deden dat niet en gingen daarmee in tegen het gebod van de Farao. Ze werden door God beloond met een gezin met eigen kinderen. Zie Exodus 1:15-17.

Zo zal God de maatregelen zegenen om mannen uit de Duitse wapenfabrieken te houden, aldus ds. Slomp.

Vrijwel vanaf het begin bracht Slomp in Zwolle medewerkers uit verschillende plaatsen bijeen in de zogeheten 'Commissie-Van Zanten'. Op deze wekelijkse bijeenkomsten - spoedig bekend als 'De Beurs' - werden vraag en aanbod van onderduikers en onderduikadressen op elkaar afgestemd.

Hoewel de voorzittersrol hem eigenlijk niet lag, werd Slomp, als medeoprichter van de LO, met de leiding hiervan belast. Op 19 oktober 1943 kwam hieraan een einde doordat de Sicherheitsdienst (SD) door verraad een aantal kopstukken arresteerde.

Geluidsfragment over De Beurs in Zwolle

Reinoud Roukema (Schuilnaam Dirk, LO) vertelt.

Verhaal over de Beurs van de LO

Bron: www.LO-LKP-docu.nl

Geluidsfragmenten over de LO in het zuiden van ons land

Mooi om te zien hoe de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) zoals bedoeld door Tante Riek en Frits de Zwerver inderdaad LANDELIJK werd, toen ook het zuiden van ons land erbij werd betrokken. Daarover vertellen Theo Goossen (schuilnaam Harry van Benthum, LO Heerlen en kapelaan Jan J. Keulen (schuilnaam Jantje, LO Heerlen.

Hoe het zuiden betrokken werd bij de LO.

Hoe het LO-werk zich in het zuiden uitbreidde.

Verdere uitbouw van de LO.

Bron: www.LO-LKP-docu.nl

Ds. Slomp moest stoppen als voorzitter

Toen duidelijk werd dat Slomp inmiddels tot de meest gezochte verzetsfiguren behoorde, moest hij het voorzitterschap neerleggen. In plaats daarvan ging hij deelnemen aan het locale verzetswerk, bleef hij kerkdiensten leiden en bijeenkomsten toespreken.

Nadat hij al eerder ternauwernood aan arrestatie was ontkomen, werd hij op 1 mei 1944 in Ruurlo bij toeval door twee marechaussees aangehouden - men zag hem aan voor een jood - en overgebracht naar de gevangenis in Arnhem.

Maar voordat hij naar de gevangenis in Scheveningen kon worden getransporteerd, wisten vrienden uit de Landelijke Knokploegen (LKP) hem te bevrijden. Johannes ter Horst speelde daarbij een cruciale rol (zie hoofdstuk 8).

ds Slomp


Het gezin van ds. Frits Slomp

Daarna zat hij met zijn gezin tot aan het einde van de bezetting ondergedoken.

Frits Slomp Borstbeeld

Een borstbeeld van ds. Slomp in Hardenberg (Heemse)


Dick Kaajan over de arrestatie en bevrijding van ds. Slomp (zie ook hoofdstuk 8)


Van Dick Kaajan kreeg ik toestemming zijn artikel over de arrestatie en de bevrijding van ds. Slomp op deze site te zetten. Ik ben hem daar hartelijk dankbaar voor. Zie artikel over ds.Slomp. Het verscheen in 'Elfde Bulletin van de Tweede Wereldoorlog' (o.r.v. Perry Pierik en Bert van Nieuwenhuizen) (Soesterberg: uitgeverij Aspekt, 2012).

Op 1 mei 2015 ontving ik een mailtje van Dick, dat als volgt luidde:

"Beste Gert,

N.a.v. het boek ‘Aan de Maliebaan’ heb ik een korte mailwisseling gehad met de schrijver Ad van Liempt. Op pag. 174 schreef hij dat Mussert zijn 50e verjaardag ‘s avonds in Maastricht met kameraden van de afdeling Maastricht vierde. In mijn artikel ‘Nieuw licht op de arrestatie en bevrijding van Frits de Zwerver in mei 1944’ heb ik helaas de mededeling van Jan Hof in De dubbele slag, p. 75 (niet 57 zoals in mijn noot staat) dat Mussert die avond in Musis Sacrum met Duitse gasten zijn verjaardag vierde vertrouwd en deze niet nagetrokken in een krant. Inmiddels is ook Volk en Vaderland te raadplegen via www.delpher.nl en daar had Van Liempt zijn vermelding op gebaseerd, zo antwoordde hij mij. Ik weet niet of het mogelijk is, maar misschien kun je er ergens bij de verwijzing naar mijn artikel op de site www.johannesterhorst.nl een correctie opnemen. Omdat het een pdf is kan je er niet in wijzigen. Ik hoor het wel.

Hartelijke groet,

Dick"

Bij dezen de gevraagde correctie vermeld.

Dat is het mooie van een digitaal boek, dat dit soort correcties mogelijk is.

Ik maak graag opnieuw van de mogelijkheid gebruik het schitterende artikel van Dick Kaajan ter lezing aan te bevelen.



HET WERK VAN DE LO GING DOOR, OOK NA DE ONDERDUIK VAN FRITS DE ZWERVER

Hoe ging het nu verder, nadat Frits de Zwerver moest onderduiken? Daarover vertelt de latere leider Henk van Riessen.



ds Slomp


Het werk ging door

Prachtig hoe de hulp aan onderduikers niet afhankelijk was van een leider. Steeds weer vulden de opengevallen plekken zich met nieuwe helpers.

Luister naar het verhaal van Henk van Riessen.

Henk van Riessen vertelt hoe het werk van de LO doorging.

Bron: www.LO-LKP-docu.nl


Na de bevrijding


Na de bevrijding van Overijssel op 11 april 1945 werd Slomp door de kerkenraad van Heemse een jaar vrijgesteld van gemeentewerk. Daardoor kon hij - binnen het verband van de LO en de LKP - al zijn aandacht wijden aan de zorg voor de weduwen en wezen van de ongeveer 1.700 tijdens de Duitse bezetting gesneuvelde leden van het verzet.

Als medeoprichter van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers en als een van de weinigen van haar leiders die de Duitse bezetting hadden overleefd, werd Slomp na de bevrijding een van degenen die het verzet personifieerden.

Na de bevrijding zag hij het als zijn plicht om vooral de jeugd voor de gevaren van ideologieën te waarschuwen zoals het communisme en de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek. Ook in zijn prediking richtte hij zich in het bijzonder op deze leeftijdsgroep.

Hij overleed in december 1978 aan de gevolgen van kanker.

In hem verloor ons land een dapper man die als geestelijk leider veel voor het verzet heeft mogen betekenen.


ds Slomp


Volkomen terecht eerbetoon.

Eigenlijk een Godswonder dat hij de oorlog heeft overleefd.

Bij dit hoofdstuk heb ik gebruik gemaakt van en geciteerd uit: H.J.Ph.G. Kaajan, 'Slomp, Fredrik (1898-1978)', in Biografisch Woordenboek van Nederland.

Postuum de Yad Vashem onderscheiding uitgereikt

Dominee en mevrouw Slomp hadden ook zelf Joodse onderduikers in huis. Eén van hen was Rachel de Leeuw. Zij heeft in 2014 de Yad Vashem onderscheiding aangevraagd voor het echtpaar Slomp. RtvOost wijdde er aandacht aan.

Zoon Jan Slomp vertelt over de geest van het verzet

Frits Slomp heeft een zoon Jan die het werk van zijn vader nog geregeld mag toelichten. Jan Slomp is emeritus predikant en islamoloog. Een fraai voorbeeld is zijn Vrijheidslezing die hij heeft gehouden op 5 mei 2022 in het Nationaal Onderduikmuseum te Aalten Lezing Jan Slomp op 5 mei 2022.

DE OORLOG IN BEELD: HOE ERG HET WAS!

cristus

"Niet door kracht of geweld, maar door Mijn Geest!"

L.J. Jordaan schrijft bij deze tekening:

"Een duisternis van knechting en foltering.

Een duivels apparaat van onrecht en willekeur slaat neer en sleurt mee: mensen worden tot slavenarbeid gedwongen, gekerkerd, gedood - omdat zij jong en sterk zijn, of omdat zij Joden zijn, of omdat zij vrij willen zijn.

Maar tegen die heerschappij van het geweld verheft zich telkens en telkens weer een stem, de stem der Christelijke kerken.

Zij is luid en onversaagd, die stem, en toch is er in haar dat element van stilte en tijdeloosheid, dat over alle geweld heen de tijd vóór en de tijd na de tirannie met elkaar verbindt."