GERT SLINGS<B>Onthulling Bermmonument</B>
Hoofdstuk 25
ONTHULLING BERMMONUMENT TE USSELO OP 2 OKTOBER 2021
Inleiding
Eindelijk, na zoveel jaren, is het zover: op 2 oktober 2021 werd een gedenkteken onthuld voor de gefusilleerde verzetsmensen Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl. In dit hoofdstuk vind je een verslag van de plechtigheid. We kwamen bij elkaar in het fraaie verenigingsgebouw van de PKN te Usselo. De organisatie lag in handen van de Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo.
Genodigden waren:
Bestuur en vrijwilligers van Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo
Vertegenwoordigers van Buurtkring Usselo
Vertegenwoordigers van Dorpsraad Boekelo
Nabestaanden Blokzijl en Ter Horst
Schrijver van de website www.johannesterhorst.nl
Vertegenwoordigers Historische verenigingen Enschede en Haaksbergen
Omwonenden (zij die de aanliggende weilanden in hun bezit hebben)
Op een verzorgd A4-tje stond het verloop van de middag op een rijtje.
Op elke tafel lag dit A4tje
Hierop staat keurig het programma van vanmiddag
Het laat zien hoe zorgvuldig de Historische Kring te werk gaat
In het Verenigingsgebouw van de PKN-kerk
kwamen we bij elkaar: ongeveer 50 bezoekers
Zowel familieleden van Roelof Blokzijl als van Johannes ter Horst
Verder leden van de Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo
De voorzitter van de Kring Jules Pieters had de leiding
Hij hield een toespraak over het waarom van dit bermmonument
Eerst schetste hij de rol van Roelof Blokzijl in het verzet
daarna gaf hij aandacht aan Johannes ter Horst
Na Jules kreeg Gerrit ter Horst het woord.
Hij bedankte kort voor de uitnodiging.
Hij is nu 91 jaar en heeft de gevallen strijders zien liggen.
Na Gerrit kreeg Jurgen van Houdt het woord.
Hij is wethouder van de gemeente Enschede.
Toespraak van Jules Pieters
Blokzijl en Ter Horst: 23 september 1944
Mijn naam is Jules Pieters, voorzitter van de Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo. Hartelijk welkom bij deze bijzondere bijeenkomst die in het teken staat van de onthulling van een bermmonument ter nagedachtenis aan Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl. Wij stellen het bijzonder op prijs dat veel familieleden van Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl zich aangemeld hebben voor deze onthulling. Ondanks het feit dat een groot deel van de familie Blokzijl zich in Canada bevindt. Wij zullen de familie in Canada ook graag deelgenoot maken van deze onthulling. Niet alleen via foto’s maar er wordt ook gefilmd.
Vanmiddag zijn wij getuige van de onthulling van het bermmonument. Door omstandigheden, de reconstructie van de oude N18 door Usselo en de weerberichten, hebben wij gemeend de onthulling hier bij het Verenigingsgebouw van de Protestantse Gemeente te Usselo te laten plaatsvinden. Op een later moment zullen wij het bermmonument zijn definitieve plek geven.
Jules Pieters
hij had de leiding
als voorzitter van de Historische Kring
Boekelo usselo Kwekkelo
Na het woord van welkom wil ik als voorzitter van de Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo kort stilstaan bij de geschiedenis en bij het waarom van het plaatsen van een bermmonument. Daarna nodig ik de stadsdeelwethouder van de gemeente Enschede, Jurgen van Houdt, uit om namens het college van B&W te spreken. Vervolgens gaan wij over tot de onthulling van het bermmonument door Gerrit ter Horst en de wethouder van Enschede, Jurgen van Houdt. Daarna wordt de Last Post geblazen door Jacob Vlasma en zullen wij de verzetshelden gedenken door een minuut stilte in acht te nemen.
Op 23 september 1944 werden twee mannen gefusilleerd op de Haaksbergerstraat te Usselo. Het waren Roelof Blokzijl en Johannes ter Horst, bekende verzetsmensen in Twente. Onze Historische Kring heeft het plan opgevat op de plek waar zij ’s ochtends op 24 september 1944 door kerkgangers gevonden zijn, een gedenksteen te plaatsen. Wij hebben gekozen voor een zwerfkei met plaquette.
Waarom een bermmonument? Gerrit ter Horst, die als 13-jarige jongen de twee mannen heeft zien liggen, en Ronnie Heijink, eveneens van onze Historische Kring, pleiten er al geruime tijd voor om deze verzetsstrijders niet te vergeten en ervoor te zorgen dat de namen van deze belangrijke Twentse zonen in het collectieve geheugen van Twente bewaard blijven.
Wij hebben bij de voorbereiding van deze bijeenkomst dankbaar gebruik gemaakt van gedetailleerde website van Gert Slings die hij heeft samengesteld over Johannes ter Horst en waar we ook informatie kunnen vinden over Roelof Blokzijl. Ik verwijs graag naar de website: www.johannesterhorst.nl.
Roelof Blokzijl
Geboren in Hardenberg 13 juli 1888; hij woonde in Enschede aan de Lipperkerkstraat 265. Hij had een groot gezin met zes kinderen. Vanuit een diep christelijke overtuiging hielp hij onderduikers aan een schuilplaats, aan persoonsbewijzen, bonkaarten en aan bonnen. Hij had een manufacturenwinkel in de Lipperkerstraat.
Dochter Martha was koerierster in het verzet. Na de oorlog is zij ontgoocheld naar Canada vertrokken. Omdat zij het niet kon verkroppen dat mensen die in de oorlog met de Duitsers samen werkten bij 5 mei vieringen vooraan zaten.
Blokzijls zoon Hendrik heeft verschillende pogingen gedaan een straatnaam naar zijn vader vernoemd te krijgen.
De Roelof Blokzijlstraat in Boekelo.
Op dit bordje staat niet waarom hij vernoemd is
Uiteindelijk kreeg Bertus Lassche uit Boekelo het voor mekaar dat op de Bleekerij in Boekelo een straat naar Blokzijl werd vernoemd.
Blokzijl was als hoofd van LO (Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers) Gelderland en Overijssel verantwoordelijk voor bonkaarten en persoonsbewijzen.
Hij vervult een belangrijke rol in de onderduikorganisatie in Twente en wordt in de zomer van 1944 leider van deze organisatie in Twente. Hij hoort van ‘Dolle Dinsdag’ (5 september 1944) en vermoedt dat de bevrijding niet lang meer zal duren en besluit terug te keren van zijn onderduikadres naar de Lipperkerkstraat. Daar wordt hij op 23 september 1944 met veel Duits machtsvertoon gearresteerd. Bij het verhoor vragen de Duitsers of Roelof een zekere Johannes ter Horst kent. Roelof ontkent dat en zegt niets met de illegaliteit te maken te hebben. Hij heeft echter wel een opschrijfboekje bij zich met onder andere de naam van Johannes ter Horst.
Johannes ter Horst
Geboren op 1 april 1913 in Enschede aan de Kuipersdijk. Hij was bakker en woonde aan de Bloemendaalstraat 36 te Enschede. Een paar weken voor zijn arrestatie een dag na Dolle Dinsdag, is Johannes getrouwd met Minie Schreurs op 6 september. Zij was koerierster in het verzet. Daarnaast was zij sopraan en zong in diverse oratoria.
Met jeugdige overmoed, en een onverschrokken persoon! Maar ook verzetsstrijder vanuit een diep gelovige overtuiging. Johannes heeft met volle inzet deelgenomen aan de strijd tegen de nazi’s in Nederland. (Citaat van website van Gert Slings) “Een strijd die doden kostte, mensen lichamelijk vernietigde en geestelijk verminkte, een verschrikking, een nachtmerrie, een blik in de helse diepten van het menselijke kwaad.“
Johannes is leider van het verzet, de zogenaamde KP (knokploeg), in Twente. Hij heeft deelgenomen aan 22 geslaagde overvallen, met ongeveer 40 KP-ers. Na de oorlog heeft hij postuum het Verzetskruis ontvangen en de Medal of Freedom.
Op 22 september 1944 was hij, eigenlijk te onvoorzichtig en waarschijnlijk gewaarschuwd door zijn collega-verzetsmensen, van Huize Lidwina in Zenderen, waar het hoofdkwartier van het verzet in Twente was gevestigd, met zijn motor vermoedelijk op weg naar Enschede. Bij het kantoor van de SD (Sicherheitsdienst) aan de Bornsestraat te Almelo is een controle en Johannes moet stoppen. Omdat hij geen papieren van de motor bij zich heeft, wordt zijn motor in beslag genomen; hij had gelukkig wel een vervalst persoonsbewijs. Johannes, die bekend stond om zijn durf en grote mond, gaat het kantoor van de SD binnen om de commandant te spreken. Hij wil zijn motor terug. Dat lukt niet omdat hij met zijn brutale mond probeert een wacht te overdonderen. Deze overmeestert Johannes en probeert hem te arresteren. Dat laat Johannes niet gebeuren. Hij heeft een pistool bij zich en vuurt op de wacht. Vervolgens rent hij het gebouw van de SD uit. Hij probeert de achtervolgers van zich af te schudden maar dat lukt hem niet. Bovendien heeft hij een schotwond. Hij wordt gearresteerd. Hij wordt verhoord maar laat niets los. Dat was immers de afspraak binnen het verzet om ervoor te zorgen dat collega-verzetsmensen de kans zouden krijgen te vluchten. Als snel komen de Duitsers erachter dat ze een grote vis gevangen hebben. Bij het verhoor gebruiken de Duitsers zeer pijnlijke en brute methoden.
Hij wordt uiteindelijk na veel Duits getelefoneer tussen Almelo en Enschede de volgende dag naar Enschede overgebracht naar het gebouw van de SD aan de Tromplaan in Enschede. Daar zit inmiddels ook de gearresteerde Roelof Blokzijl.
In Enschede worden Johannes en Roelof ‘verenigd’ in de kamer waar Roelof opgesloten zit. Deze confrontatie levert weinig informatie op voor de Duitsers. De chef van de SD in Enschede vraagt zijn opperbaas in Arnhem wat te doen met de twee verzetsmensen. Die baas zit midden in Market Garden, heeft dus wat anders aan zijn hoofd, en geeft het bevel de twee dood te schieten.
Later op die avond worden Johannes en Roelof uit hun cel gehaald en krijgen hun doodvonnis te horen. In twee auto’s rijden de Duitsers met hun gevangenen naar de Haaksbergerstraat in Usselo waar zij even voorbij de kerk, die Johannes goed kent omdat hij daar vaak kwam, moeten uitstappen. Of de twee helden vlakbij de duiker worden doodgeschoten, die Johannes en zijn mannen enige dagen daarvoor hadden geprobeerd op te blazen om verkeer richting Haaksbergen onmogelijk te maken, weten we niet. Of misschien is het gebeurd op de Usseler Es? De Duitsers hadden de gewoonte geliquideerde personen een of twee dagen te laten liggen als afschrikwekkend voorbeeld. Ze wisten dat de weg langs de beek het kerkepad was. Op zondag 24 september liepen de mensen via dat pad naar de kerk. Ze zijn er waarschijnlijk bewust naar toe gesleept en daar neergelegd.
De Duitsers die verantwoordelijk waren voor de dood van Blokzijl en Ter Horst vertellen na de oorlog hoe het naar hun mening is gegaan. Dat zij daarbij vooral aan hun eigen hachje dachten is zeer waarschijnlijk. We weten dus niet waar Johannes en Roelof zijn neergeschoten. Wel weten we dat zij op de ochtend van 24 september 1944 door kerkgangers gevonden zijn. Het diep christelijke geloof kenmerkte de twee verzetshelden. Beiden groeiden op in een gereformeerd gezin en achtten het hun christelijke plicht het anti-christelijke nazisme te verdrijven.
Maar er waren ook verschillen. Niet alleen in leeftijd, op het moment van hun dood was Roelof Blokzijl 55 jaar oud en Johannes ter Horst was 31 jaar oud.
Ook verschilden Johannes en Roelof in hun optreden. Johannes was brutaal, een geboren leider, en trachtte anderen, vooral Duitsers, te overdonderen met zijn grote mond. Hij heeft veel overvallen gepleegd om aan bonkaarten en bonnen voor onderduikers te komen. En overvallen om gevangen genomen verzetsstrijders te bevrijden. Ook deed hij mee aan het liquideren van landverraders en jodenjagers.
Roelof was bescheidener en heeft zich nooit ingelaten met het echte verzetswerk, inclusief overvallen. Een uitspraak van Bertus Lassche: (citaat van website Gert Slings) “Roelof Blokzijl was geen man die bloed aan zijn handen had. Hij heeft nooit geweld gebruikt.”
Maar beiden zijn geprezen voor hun verzetsdaden, onbaatzuchtig en overtuigd van de noodzaak de vreemde overheersers te verjagen.
Op initiatief van Ronnie Heijink en Gerrit ter Horst (de Usseler bakker) heeft de Historische Kring het plan opgevat om op de plek waar de twee op de ochtend van 24 september 1944 door kerkgangers worden gevonden een gedenksteen te plaatsen.
Om daarmee de twee verzetshelden die met hun daden om de bevrijding van Nederland naderbij wilden brengen, niet te vergeten en om hun namen levend te houden. Inmiddels zijn er ook twee straten naar de twee verzetshelden vernoemd, een op de Bleekerij in Boekelo naar Roelof Blokzijl, en een in Enschede naar Johannes ter Horst.
Zij zijn begraven op de Oosterbegraafplaats in Enschede. Zij rusten daar in een weldadige vrede.
Dan wil ik nu graag vragen aan Gerrit ter Horst (geen familie) die als 13-jarige jongen getuige is geweest van het vinden door kerkgangers van Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl of hij nog iets wil zeggen.
[…]
Dan geef ik graag het woord aan Jurgen van Houdt, stadsdeelwethouder, die namens B&W van Enschede zal spreken. Wethouder, mag ik u uitnodigen
Toespraak door wethouder Jurgen van Houdt van de gemeente Enschede
Jurgen van Houdt
wethouder van Enschede
81 jaar geleden zette de oorlog alles op zijn kop. Er was geen vrijheid in ons land. Angst overheerste. Hele families werden ruw uit elkaar gehaald en op een onmenselijke manier afgevoerd naar één van de kampen. De littekens uit die tijd zijn nog steeds zichtbaar en voelbaar.
We kunnen veel leren uit de periode die achter ons ligt. Maar het lijkt er op dat dat we nog steeds veel kunnen leren en verbeteren. Kijk naar de actualiteit en de diverse brandhaarden in de wereld. Ik denk aan de mensen in Afghanistan. Er heerst daar al decennia lang oorlog. De situatie in dat land is zorgwekkend. Buitenlandse troepen hebben het land verlaten. De Taliban heeft de macht gegrepen. Grote groepen mensen lopen groot gevaar. Gevaar om opgepakt te worden, gemarteld of gedood.
Onze vrijheid is een groot goed. Dat wij nu hier nu in vrijheid leven hebben we te danken aan veel moedige mannen en vrouwen. Mannen en vrouwen die in de oorlog hun leven op het spel hebben gezet. Vanuit een gevoel van rechtvaardigheid, uit liefde voor het vaderland of vanuit geloofsovertuiging.
Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl waren twee van die helden die verzet pleegden vanuit een diepe geloofsovertuiging. Voor onze vrijheid betaalden zij een hoge prijs. Zij werden op een gruwelijke manier om het leven gebracht.
Vandaag herdenken wij Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl. Deze twee helden krijgen vandaag een monument op de plek waar zij om het leven kwamen. Zo houden wij hun verhaal in leven. Het verhaal dat Gerrit ter Horst bijvoorbeeld vele jaren later (op 91-jarige leeftijd) nog steeds helder voor ogen staat. Dit monument maakt de geschiedenis zichtbaar.
Graag bedank ik de vrijwilligers van de Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo voor het nemen van het initiatief voor dit bermmonument. Een initiatief waar we als gemeente graag medewerking aan hebben verleend. Het verhaal en de nagedachtenis van Johannes ter Horst en Roelof Blokzijl blijft zo ook voor toekomstige generaties behouden.
Opdat wij niet vergeten.
Laat deze twee verzetslieden een inspiratiebron zijn voor ons allemaal. Om ons actief in te zetten voor vrede en vrijheid. Want dat is niet vanzelfsprekend.
Dank u wel.
Dan vraagt Jules Pieters de aanwezigen naar buiten te gaan waar de onthulling zal plaats hebben
Na de toespraken gingen we naar buiten voor de onthulling
Het is de bedoeling dat over enige tijd de steen zijn definitieve plek zal krijgen
Hier ligt het bermmonument op de onthulling te wachten
De onthulling vond plaats door de 91-jarige Gerrit ter Horst (geen familie)
Hij was op 14-jarige leeftijd getuige van de lichamen van Blokzijl en Ter Horst
Hij verrichtte de plechtige handeling samen met wethouder Jurgen van Houdt
Gerrit ter horst spreekt na de onthulling nog enkele woorden
Hij is dankbaar dat hij dit op zijn hoge leeftijd nog mag meemaken
Na de onthulling speelde Jacob Vlasma The Last Post
Daarna hielden we een minuut stilte
Het was een indrukwekkende plechtigheid
De bronzen plaat was aangebracht op een zwerfkei
Hier lees je de tekst van heel dichtbij
(Dank aan Wolbert Meijer)
Hier zal het bermmonument zijn definitieve plek krijgen
Een honderd meter verderop ligt de duiker
onder de Haaksbergerstraat waar de Rutbeek door stroomt
De KP van Johannes ter Horst had kort voor zijn dood
geprobeerd de duiker op te blazen om de toegangsweg
naar Enschede te blokkeren
Daarom werden op deze plaats Bolkzijl en Ter Horst geëxecuteerd
Over de precieze plaats heeft Gejo Alberts op mijn verzoek
onderzoek gedaan. Gejo is genoemd naar Geert Schoonman en Johannes ter Horst.
Zijn vader Piet Alberts was net als Geert een van de vertrouwelingen
van Johannes. Gejo gaf me toestemming vrijmoedig gebruik te maken
van zijn website over zijn vader. Zeer de moeite van het lezen waard.
Zie Blonde Piet.
Artikel in Tubantia over de onthulling
DE GEDENKSTEEN NAAR ZIJN DEFINITIEVE PLEK
Dit is de definitieve plaats.
Nu nog zonder een fraaie aankleding.
Daar wordt nog aan gewerkt.
Jules Pieters schrijft me:
'We zijn bezig een reportage te maken
die we ook naar Canada kunnen sturen.'
Goed plan.
De familie Blokzijl woont daar voor een groot deel.
Het bermmonument wordt opgetild van zijn tijdelijke plek
Geladen op een vrachtwagen gaat de steen naar zijn definitieve plek
Hier is de steen aangekomen op de plek waar Johannes en Roelof
door kerkgangers dood zijn aangetroffen op zondag 24 september 1944
Een fraaie overzichtsfoto.
Het zou mooi zijn als de gemeente Enschede er een passend bloemenperk laat aanleggen.
Een publikatiebord met een kort overzicht van het verzetswerk van Johannes en Roelof
zou ook niet mogen ontbreken.
De gemeente Enschede kan een voorbeeld nemen aan gemeente Borne.
Haar plantoenendienst onderhoudt het momument bij Zenderen.
Zie hoofdstuk 22.
Zie ook https://www.tienvanrenesse.nl hoofdstuk 14
Daar is ook sprake van een gedenksteen
met een publikatiebord in 3 talen.
